Ik heb iets onrustwekkends ontdekt.
Maar laat me beginnen bij het begin.
Ik las vroeger enorm veel. Eerst las ik boeken, en schakelde toen over op e-books, een grote stap voorwaarts wat mij betreft. Ik deed zelfs mijn hele verzameling boeken van de hand, blij dat een vrijwel onbeperkte hoeveelheid leesmateriaal kon opgeslagen worden in een kleine e-reader.
En toen kwam de volgende stap. Ik kon er niet aan weerstaan, zoals zovele anderen.
Boeken lezen was zo tijdrovend, en naarmate ons leven alsmaar hectischer werd vonden we nauwelijks nog tijd om echt te lezen. Bovendien vervaagden de herinneringen aan wat we door de jaren heen gelezen hadden. Wie kan zich nog in detail een boek herinneren dat hij twintig jaar geleden heeft gelezen? Onze herinneringen zijn op zijn best fragmentarisch, misschien zelfs onjuist.
Net zoals iedereen was ik dus blij toen Instant Boeken een programma lanceerde dat leesherinneringen bood in de vorm van gecodeerde moleculen die rechtstreeks werden geüpload in de hersenen via een makkelijk geïnstalleerd ‘neuraal toegangspunt’, en ons zo heldere en volledige herinneringen verschafte aan boeken die ons vele uren lezen zouden gekost hebben.
Bovendien vervaagden die herinneringen niet. Je kon nu terugkijken op het verzameld werk van Georges Simenon en erover praten met vrienden, zonder vele duizenden bladzijden te moeten lezen en onvermijdelijk talrijke details te vergeten. De romans van Stephen King? Je had ze allemaal binnen handbereik. Het volledige werk van Roald Dahl, Gabriel Garcia Marquez of John Irving? Koop de leesherinneringen en je bespaart een enorme hoeveelheid tijd. Instant Boeken kende een enorm succes, zoals verwacht, en binnen de kortste keren was er niemand nog echt boeken aan het lezen, zonder daar nadeel van te ondervinden.
Een extra pluspunt was het feit dat het ons meer tijd liet voor andere activiteiten. Echte boeken behoorden tot het verleden, het waren relieken van vervlogen tijden. Enkel schrijvers hadden wellicht nog contact met het echte spul, omdat ze verhalen en romans bleven produceren. En een krimpend aantal ouderwetse zielen die alle moderne technologie afwezen en koppig vasthielden aan hun oude gewoonten. Nu kende ik zo’n vrouw, Leen, met wie ik regelmatig sprak over boeken en schrijvers. Ik had haar bijvoorbeeld verteld over de boeken van Gwendolyn Garamond, een schrijfster die ik zeer waardeerde om haar reeks romans over de burgeroorlog.
In plaats van haar gebruikelijke gedetailleerde verslag met haar ideeën en meningen over de schrijfster en haar werk ontving ik een vreemd bericht: Ik heb nog nooit van haar gehoord. Ik deed wat onderzoek, maar vond geen enkele verwijzing naar haar of haar romans. Spelde je haar naam misschien verkeerd?
Ik controleerde even vlug mijn Instant Boeken-bestanden, maar dat bevestigde alleen maar mijn gegevens. Het was wel degelijk Gwendolyn Garamond. Mijn geheugen had me geen parten gespeeld. Ik vergat het incident, denkend dat Leen misschien geen toegang had tot informatie over recente schrijvers. Maar de weken daarna dook hetzelfde probleem telkens opnieuw op, met andere nieuwe schrijvers die populair waren volgens de bestsellerlijsten op de webwinkel van Instant Boeken.
Tot mijn verbazing ontving ik een bericht van Leen: Beste Suzanne. Zoals je wellicht weet sta ik in contact met verschillende fervente lezeressen met wie ik informatie, ideeën en meningen over boeken uitwissel, en de meesten van hen hadden het over schrijvers die ik niet kende en waarover ik geen enkele informatie kon vinden. Ik deed dus wat onderzoek en ontdekte waarom. De reden is dat die schrijvers en die boeken niet bestaan. Controleer het zelf maar eens. Je zult het wel zien. Ze voeren je nep-leesherinneringen. Wees op je hoede. Leen.
Nep-leesherinneringen? Waar had Leen het over? Ik plaatste een vraag over het probleem op een lezersforum, en een verre vriend van me, een man genaamd Jef, reageerde erop: Maak je geen zorgen, Suzanne. Het maakt deel uit van de nieuwe reeks van Instant Boeken. Het heeft een waanzinnig succes, dus ga er rustig mee door. Vergeet die oude toestanden toch.
Nep-leesherinneringen? Een nieuwe reeks? Ik pleegde wat onderzoek en ontdekte dat veel van de boeken die ik onlangs had gelezen (of, om het wat correcter te stellen, boeken waarvan ik de leesherinneringen had geüpload) inderdaad deel uitmaakten van een nieuwe reeks die onlangs was gelanceerd en bijzonder succesvol bleek. Maar ik snapte nog altijd niet waarom Leen het nep-leesherinneringen noemde.
Ik nam dus contact op met de klantendienst van Instant Boeken en zette mijn probleem uiteen. Ik ontving het volgende antwoord: Beste Suzanne. We begrijpen je bezorgdheid. Tot voor kort vond je bij Instant Boeken leesherinneringen van de klassiekers van de literatuur. Onze nieuwe reeks bevat echter enkel leesherinneringen van boeken die geen echte tegenhanger hebben. Zowel de boeken als de schrijvers zijn fictief. De leesherinneringen zijn echter even overtuigend en verrijkend als die van echte boeken. Aangezien er geen sprake is van een schending van het auteursrecht is de situatie wettelijk in orde. Bedankt voor je bestellingen bij Instant Boeken en we hopen snel weer van je te horen. Vriendelijke groeten van de klantendienst van Instant Boeken.
Ik las het bericht tweemaal en moest even gaan zitten. Dus daarom kon Leen geen informatie vinden over Gwendolyn Garamond en haar collega’s: omdat ze niet bestonden, en hun boeken al evenmin. Instant Boeken creëerde gewoon leesherinneringen van niet-bestaande boeken. Ze hadden schrijvers die boeken schreven vervangen door programmeurs die leesherinneringensoftware schreven. Waren die gebaseerd op synopses, aangeleverd door schrijvers, of op door machines geproduceerde algoritmes? Waren er nog wel mensen bij betrokken? Erger was dat niemand erom leek te geven, omdat die nep-leesherinneringen even genietbaar waren als die aan het “echte spul”. Gwendolyn Garamond bevond zich nu op hetzelfde niveau als Franz Kafka of Pablo Neruda.
Was dit nu een natuurlijke evolutie? Ik plaatste een bericht hierover op het forum en kreeg reacties variërend van Je kunt de vooruitgang niet stoppen, Suzanne tot Komaan, boeken zijn nog nooit zo populair geweest, waarom dan klagen?
Ik nam dus terug contact op met Leen en vertelde haar alles wat ik had ontdekt.
Ze antwoordde: Binnenkort zul je niet eens meer in staat zijn een onderscheid te maken tussen echte en nep-herinneringen, en misschien zul je niet eens meer de noodzaak voelen om dat onderscheid te maken. Ben je er wel zeker van dat je die richting wilt uitgaan? Die nieuwe aanpak is dan misschien niet illegaal, maar ethisch is het beslist niet. Denk er eens over na. Het staat je vrij uit dat systeem te stappen nu je nog kunt. Je kunt nog altijd terugkeren naar echt lezen, Suzanne. Er is niets dat echte boeken vervangt. Groetjes, Leen.
Eerlijk, ik overwoog Leens suggestie om Instant Boeken te laten vallen. Natuurlijk kon ik terugkeren naar echte boeken of e-books, maar ik zou het werk van auteurs als Gwendolyn Garamond die ik tot mijn favorieten was gaan rekenen te hard missen, ook al bestonden ze niet echt. En hun boeken (of de herinneringen aan het virtueel lezen ervan) waren nergens anders verkrijgbaar, en in de echte wereld al helemaal niet.
Misschien vergiste Leen zich toen ze vreesde dat nep-leesherinneringen niet meer zouden kunnen onderscheiden worden van echte. Misschien was het nep-materiaal het echte werk gewoon aan het verdringen, en was ze te zeer gehecht aan vroegere tijden om dat idee te vatten. Het was echter duidelijk dat we in de toekomst alsmaar minder nieuws zouden kunnen uitwisselen.